Retour au français revengudo au prouvençau roudanen
III. COUNTOURROLE DÓU VÒU : PILOUTAGE |
III.1 - LOU COUBLE DE REACIOUN DÓU ROUTOR PRINCIPAU |
|
Pèr se faire senti, touto forço s'apiejo subre un suport. Se lou suport es libre de boulega, se desplaço dins lou sèns countràri de la forço que s'apiejo subre éu. Se dis que l'acioun de la forço es egalo e òupausado à la réacioun dóu suport. Es la meme causo pèr lou routor de l'elicoutèri.
Pèr vira, lou mast dóu routor sus lou quau lou couble dóu
moutour (Cm) es aplica s'apiejo subre l'estruturo
de l'elicoutèri qu'es bouta en sèns countràri dóu
routor pèr un couble de réacioun (Cr) egau
e òupausa au couble moutour (Cm). |
Pèr que l'elicoutèri pousquèsse vòula, adounc fau coumpensa aquéu couble de reacioun : es la toco dóu ROUTOR DE DARRIÉ. Aeroudinanicamen se coumporto coume lou routor principau que veiren mai luen dins l'article : en chanjant l'encidènci de si palo mai pichoto, lou pilot chanjo la butado Ty pèr coumpensa lou couble moutour. Pamens, se lou fai pau o proun sus plaço, pòu óurienta en vòuto la celulo dins la direicioun que vòu. I'a dous tipe de routor de darrié :
|
|
Pèr countourroula lou routor de darrié lou pilot dispauso d'uno coumando i pèd :
LOU PALOUMÉU
|
Lou palouméu Pl en verd clar es coumpausa de dos pedalo Pd e Pg que agis bono-di uno timounarié subre une broco de coumando Tc en vióulet coume lou fan vèire li dos flecho roujo et verdo. Aquelo broco travesso lou boutoun routor Mr en blu clar pèr manoubra lou platéu de coumando Pc en rose que va agi à soun tour subre chasco bieleto de coumando Bc pèr faire varia l'encidènci di palo e adounc faire varia la butado Ty pèr emenda lou couble moutour. Subre la figuro, pèr equilibra le couble moutour : quouro lou pilot quicho, just coume se dèu, subre la pédalo Pd de drecho (flecho roujo), la timounarié trasmet un tiramen subre la broco de coumando Tc en vióulet (flecho roujo) que va tira lou platéu de commando Pc en rose. Li bieleto de coumando Bc buton li levié de palo pèr crèisse sis angle d'encidènci, acò crèis la butado Ty que tiro la co de l'elicoutèri vers la senèstro pèr empacha la celulo de virouieja subre élo-meme. |
Mai es poussible de se passa
dóu routor de darrié ?
Mai
segur que O !...
Mai
alor COUME SE FAI ?
Se
lou routor de darrié es supremi
fau
assouludamen supremi le couble moutour que s'apiejo subre la celulo, autramen
aquelo darriéro se boutarié de virouieja subre élo-meme.
Adounc fau emperativamen que lou mouvamen de routacioun dóu routor siegue
entrina pèr uno autro causo que lou mast routor. Lou "routor
sènso couble" es esta emplega subre aparèi de pichoto
taio à palo reativo, la serìo SO 1100, 1110 e A 1120
Ariel I, II et III, lou SO 1221 Djin e
lou Farfadet de la Soucieta SNCASO devengudo à l'ouro d'aro Eurocopter.
Lou moutour genero uno boufado d'èr pouderouso que passo dins lou mast
routor libre e que ressort au bout de palo en travès de brulaire. Aquelo
counfiguracioun a viscu uno pichoto passado car a fa vèire si raro et
avié desaveni forço mai impourtant que la counfiguracioun emé
un routor de darrié.
|
|
Es dins aquelo counfiguracioun que li proumiés elicoutèri soun esta desvouloupa i Estat Uni despièi 1942 e en Franço à la debuto dis annado 1950 souto lou noum d'elicoutèri à reacioun.
III.2 - LOU VÒU ESTACIOUNÀRI |
Coumençaren pèr aquelo counfiguration de vòu mai simplo de capi pamens forço mai delicado en fàsi de piloutage. Veirés perqué.
L'avèn ja vist, pèr que l'elicoutèri se pousquèsse desranca, fau que la forço resultanto de soustèn Fn siegue mai grando que soun pes en cargo P. Aquelo forço de soustèn es coungreio pèr la meso en routacioun di palo qu'an quauco incidènci.
Avèn vist tambèn qu'aquelo forço Fn despènd de la vitesso circounferencialo di forço elementàri fn tout lou long di palo. Aqueli forço s'expremisson pèr la fourmulo :
fn = ½.k.s.v²
Pèr que fugués counvincu de l'eisistènci d'aqueli forço e dóu biais de la faire varia, abasto que boutessias vosto man duberto d'en travès de la porto de vosto veituro quouro se mòu. Veirés que vosto man tènd de s'eigreja pus o mens :
Adounc, i'a dous biais de faire varia la forço de soustèn Fn :
Lis estùdi e l'esperiènci an moustra que la proumiero soulucioun éro pas vivable e an coundu de privilegia un routour virant emé uno vitesso coustanto e qu'éro mai eficace e mai eisa de countourroula la forço Fn en coumandant l'angle d'encidènci di palo nouma lou pas. Acò es la variacioun dóu pas couleitiéu.
|
Li palo podon reviroula à l'entour d'un aisse ourizountau pèr faire varia si encidènci. Pèr cado palo, uno bieleto religo un levié que ié es soulidàri à un platéu que pòu coulissa lou long dóu mast routour. Quouro lou platéu resquiho vers lou daut, li bieleto buton li levié pèr crèisse lou pas, vers le bas pèr l'amerma. Se lou platéu coulisso paralelamen à éu-même, lou pas de tóuti li palo vario de la memo quantita dins lou meme tèms, es pèr acò se dis variacioun dóu pas couleitiéu vo tambèn variacioun dóu pas generau. |
Pèr countourroula lou pas generau, lou pilot dispauso, à la senèstro de soun sèti, d'un levié que pòu manoubra vers lou daut pèr aumenta lou pas e vers lou bas pèr l'amerma. Bono-di uno timounarié (turqueso), aquéu levié permet lou coulissamen dóu platéu paralelamen à éu-même lou long dóu mast routour.
|
Noto : la timounarié es pourgido d'un biais tras qu'assemplido. Segur, es de pas coumta la timounarié de la variacioun ciclico dóu pas esplicado mai luen. |
|
Adounc, pèr faire desranca soun elicoutèri, lou pilot tiro d'à cha pau lou levié dóu pas couleitiéu pèr aumenta lou pas generau à sache l'angle d'encidènci de cado palo, ço que vàu à dire pèr crèisse la forço de soustèn Fn. Quouro la forço de soustèn Fn sara superiouro au pes en cargo P de l'aparèi, alor sara le tèms dóu desranca. L'elicoutèri mounto tant que Fn > P. Lou pilot countourrolara lou vòu estationàri en mantenènt Fn = P. |
Mai acò noun abasto pas ! Pèrque ?
D'efèt, quouro es en l'èr, l'elicoutèri es soumes à d'ùni fenoumène coume, pèr eisample, lou vènt que tendra de faire balança la celulo souto soun disque routour de soustèn, le pes di passajié, segound soun noumbre, que fan varia lou centrage Dc de l'apparèi. Fn es pus mai parfètamen egalo e òupousado à P, l'elicoutèri s'encapo alor dins uno instableta que lou pilot dèu poudé assouludamen emenda. |
|
Quouro se balanço, la celulo fai trebasta lou disque routour. Toujour perpendiculàri au disque routour, Fn cambio en direicioun. Se descoumpauso :
Pèr manteni lou vòu estationàri, lou pilot dèu agué lou mejan de teni Fx = 0 fin que siegue ges de desplaçamen e tambèn Dc = 0 pèr que lou poun d'aplicacioun de la forço Fz counfoundudo emé Fn siegue subre la verticalo dóu centre de gravita G qu'es lou poun d'aplicacioun dóu pes en cargo P de l'aparèi.
|
Dins la pousturo visto sus la figuro çai-contro, fàu poudé crea un couble pèr redreissa l'aparèi autour dóu centre de soun disque routour. Lou disque routour es soulidàri de la celulo. Lou poudan pas faire trebasta. Adounc, pèr vira bèu la courreicioun, resto plus que d'atrouba lou mejan de jouga emé li forço elementàri fn pèr agi subre la forço resultanto de soustèn Fn. Sèmpre dins la pousturo moustrado sus la figuro çai-contro, pèr qu'aquest couble eisisto, fàu descoumpausa lou disque routour en dous seitour, un seitour de davans, en blu, tira imperativamen vers lou daut pèr uno forço F2 e un seitour de darrié, en verd, tira tambèn vers lou daut pèr uno forço F1 que sara mai feblo que F2 de tau biais que la forço de soustèn Fn siegue la resultanto di forço F1 e F2. |
Cado palo percoulo un cop li dous seitour à cade tour dóu routour. Fau adounc qu'à cade tour ço que vàu à dire ciclicamen, cado palo vèi soun encidènci crèisse quouro percoulo lou seitour de davans pèr genera F2 e amerma quouro percoulo lou seitour de darrié pèr genera F1. Aquéu chanjamen de pas à cade tour es nouma lou pas cicli. Aquéu chanjamen de pas es óutengu en fasènt trebasta pus o mens lou platéu à l'entour de soun centre O (figuro 2) mentre que, pèr lou pas couleitiéu, lou platéu se desplaço paralelamen à éu-meme (figuro 1).
Aquest platéu se dis ourdinarimen lou platéu cicli.
|
|
Cado bieleto que religo cade levié de pas de palo au platéu cicli seguis dounc un'aviado coumandado pèr l'inclinesoun d'aquéu platéu.
L'encidènci de chascuno di palo que viron coustren de long lou plan de routacioun dóu routour d'engarda la pousicioun dóu plan dóu platéu cicli.
MAI COUME SE PÒU FAIRE ?
Lou platéu cicli es l'elemen essentiau de la variacioun ciclico dóu pas. D'efèt, es un platéu que, en mai de poudé coulissa lou long dóu mast routour souto l'acioun dóu levié de pas couleitiéu, pòu tambèn baleja dins tóuti li sèns à l'entour d'uno routulo Rt (en rose). Li balançado dóu platéu cicli, coumandado pèr lou pilot (maniho ciclico), soun à la foundamento de la variacioun ciclico dóu pas pèr bèn-apoudera li fenoumène de balançamen de l'elicoutèri pèr manteni lou vòu estationàri. Lou platéu cicli es religa pèr bieleto
de pas Bp i levié de palo. Lou platéu cicli
dèu adounc vira emé lou routour. Es lou coumpas en verd que rènd soulidàri lou platéu viradis Pt en jaune à l'entour dóu mast routour Mr en marroun. L'articulacion mediano dóu compas leisso lou platéu libre de se desplaça. |
|
COUME ALOR COUNTOURROULA LI MOUVAMEN DÓU PLAN DE ROUTACIOUN DÓU ROUTOUR ?
LA MANIHO CICLICO
Pèr ié permetre de prèndre tóuti li direicioun, lou platéu pòu pivouta à l'entour de 2 aisse perpendiculàri :
Naturalamen, aquesti dous mouvamen poudon se coumbina pèr emanda mouvamen de la celulo que noun soun pas fourçadamen dins lou sèns dis aisse descri. |
|
La maniho ciclico es plaçado davans lou sèti dóu pilot entre-mitan de si cambo. La maniho pòu pivouta dins tóuti li direicioun à l'entour de soun mandre Pv. Aquel'acioun entrino lou trebasta dóu disque routour coume se aquéu darrié ié restavo de long perpendiculàri.
Ansin, supausan que, durènt lou vòu estatiounàri, uno acioun dóu vènt fague enclina l'aparèi vers la drecho.
Pèr esterleja lou fenoumène, lou pilot va buta la maniho vers la senèstro (g). Se segissèn lou sèns di flècho (g1, g2g, g2d, g3g, g3d) subre la timounarié en roge, vesèn que lou poun G dóu platéu cicli fisse (en blu turqueso) davalo e que lou poun D poujo de la memo quantita à l'entour de l'aisse [X,X']. Li poun G e D dóu platéu cicli viradis (en jaune) òubligon li bieleto de palo de segui l'aviado de soun bord, adounc :
Aquesto diferènci de poutanço creo un couble que tèn de faire redreissa lou disque routour, adounc l'aparèi, vers la senèstro.
Aro, supausan que, dóu tèms d'un desranca, un pichot decentrage en davans causo un pichot cabus de l'elicoutèri vers lou davans.
Pèr esterleja lou fenoumène, lou pilot va tira la maniho vers éu adounc vers lou darrié. Se seguissèn subre la timounarié en blu turqueso (sènso li fècho pèr pas subre-carga la figuro), vesèn que lou poun AV dóu platéu cicli fisse (en blu turqueso) va pouja. Soun poun diamatralamen òupausa va davala de la memo quantita à l'entour de l'aisse [Y,Y']. Li bieleto de palo que seguisson l'aviado dóu bord dóu platéu cicli en jaune :
Aquesto differènci de pourtanço creo un couble que tèn de redreissa lou disque routour, adounc l'aparèi, vers lou darrié.
De seguro, li dos acioun descricho poudon se coumbina entre éli.
Dins li dous cas, tre que la pousicioun de l'aparèi es courregido, lou pilot remetra la maniho dins uno pousicioun dicho ' au nèutre'. Fau bèn vèire que, pèr lou vòu estatiounàri e es aqui touto la sutileta dóu piloutage, lou pilot va dèure de long desplaça sa maniho d'uno quantita quasi microumetrico pèr que sa machino restèsse lou mai inmoubile qu'es poussible en-dessus d'un poun fisse dóu sòu.
Clarta pertoucant la variacioun dóu pas couleitiéu : la timounàrié de la variacioun dóu pas couleitiéu es estado presentado emé uno esquèmo vouloutaramen assemplido pèr pas prèndre de l'avanço sus la descricioun de la variacioun dóu pas cicli. En realita, coume lou platéu cicli pòu èstre religa que pèr li tres bieleto dóu pas cicli, lou levié dóu pas generau fa pouja vo davala, paralelamen à éu-meme, lou suport subre lou quau soun fissa li levié de remandamen L1, L2, L3, L4. Li tres bieleto poujon vo davalon de la memo quantita sènso cambia l'encidènci dóu platéu cicli.
|
Dins tout acò, lou poste de piloutage d'un elicoutèri caup li 3 levié de coumando foundamentau :
|
Tout bèu just que l'elicoutèri a desranca, lou pilot, pèr manteni lou vòu estatiounàri, dèu de long ajusta lou dousage sutiéu dins la manipulacioun dins lou meme tèms d'aquèli tres coumando de vòu.
III.3 - LE VÓU MEIRADOU |
En vòu estatiounàri, pèr manteni soun elicoutèri en vòu estabilisa, lou pilot dèu bèn-apoudera sènso s'aplanta mouvamen que noun countourroulo pas e que soun tant vau dire parasite.
E bé, pèr lou vòu en meirage, es tras que simple... de capi bèn segur !..., lou pilot esplechara "l'avantage dóu desaveni", ço que vau à dire tout bèu just, en estigant de mouvamen que ié van permetre de desplaça soun aerounau dins l'èr.
ALUCAN DOUNC LI FÀSI DIFERENTO DÓU VÓU :
1 - DESRANCA E DESPLAÇAMEN VERS LOU DAVANS :
Note : Supausan, pèr l'esplicacioun, que i'a ges de vènt, que lou centrage es courrèit, adounc que i'a tant-digant ges de fenounene esteriour parasite. |
L'aparèi es au sòu, routour virant à sa vitesso de routacioun nouminalo. Li passagié e lou pilot soun asseta à bord. Li bagages soun carga dins la souto. En mai d'acò, soulet respounsable dóu vòu pèr lis ourganisme de la securita aerenco, lou pilot, a verifica davans que tout :
Lou pilot pousiciouno li tres coumando à
sache, lou levié L de variacioun dóu pas
couleitiéu, la maniho M de variacioun du pas cicli
e lou palouméu P peraqui "au nèutre". Fn < P |
|
![]() |
Pèr desranca, fau que la forço de soustèn Fn devenguèsse mai impourtanto que lou pes P. Pèr acò faire, lou pilot tiro à éu, emé délicadesso, lou levié L de variacioun dóu pas couleitiéu. Coume acò, crèis l'encidènci de tóuti li palo dóu routour e Fn aumento fin que siegue mai grando que lou pes P. L'aparèi desranco e prèn de l'autitudo. Quouro lou pilot estimo que l'autitudo es bastanto, à l'entour de 5 mètre de autour, mantèn lou leviè L dins uno pousicioun quouro la forço Fn es egalo au pes P pèr engarda l'aparèi en vòu estationàri. |
|
|
Aro, pèr faire desplaça l'aparèu
vers lou davans, fau genera uno forço Fx de meirage.
Pèr acò faire, lou pilot buto, emé
délicadesso, la maniho M de variacioun
dóu pas cicli pèr faire pivouta la forço Fn
de soustèn vers lou davans. L'angle d'encidènci di palo
que percoulon lou mié-disque de davans dóu routour amermo.
L'angle d'encidènci di palo que percoulon lou mié-disque
de darrié dóu routour aumento d'uno memo quantita. Un
couble de trebastado es genera. La forço Fn
se descoumpauso alor en 2 coumpausanto, la coumpausanto Fx
que va proudurre lou mouvamen vers lou davans e la coumpausanto Fz
de soustèn que va s'òupausa au pes P de
l'aparèi. |
2 - DESPLAÇAMEN EN VIRADO :
Pèr faire vira soun aparèi vers la drecho pèr eisample e seguound lou meme principe que vèn d'èstre descri pèr ana en avans lou pilot buto la maniho M vers la drecho pèr coungréia li memi fenoumène de forço mai aplicado i mié-disque de coustat dóu routour. I'aura lou meme tipe d'acioun emé lou levié L de variacioun dóu pas couleitiéu. Mai aqui, lou pilot déura "baia un pau de pèd à la drecho" subre lou palouméu P pèr fin que l'aisse de la celulo restèsse peraqui perpendulàri au raioun d'arcaduro de la virado. Acò sara la memo causo vers la senèstro. D'efèt, deguno direicioun es privilejado.
Bèn o !... lou palouméu P noun sièr pas de beileja l'aparèi coume se lou poudrié crèire, mai de countourroula la simetrìo dóu vóu.
Uno indico subre uno idèio errounièvo à prepaus di virado :
Se pòu nourmalamen crèire que, tout lou tèms d'uno virado, li coumando soun mantengudo dins si pousicioun coume pèr lou voulant d'uno autoumoubilo. Es de tout en tout pas acò. Se lou fenoumene es mens sensible subre un elicoutèri à l'encauso de sa grando instableta (la celulo es uno espèço de balançadou), es pesqui pas lou cas pèr lis avioun e li planour pèr eisample. D'efèt, quouro lou pilot buto la maniho d'un coustat, l'avioun s'enclino tant que la maniho es mantengudo dins la pousitioun fin qu'à voula d'esquino. Adounc, pèr eisecuta uno virado emé un aerounau à velage fisso vo viradisso, i'a 3 fàci :
ARO, EN VÓU ESTATIOUNÀRI, DE QUE SE PASSO SE LOU PILOT TIRO LA MANIHO À ÉU EN LIOGO DE LOU BUTA ?
Tout founciouno dóu meme biais que pèr ana vers lou davans vo lou coustat. L'elicoutèri se met de recula. Bèn segur, lou pilot lou dèura faire emé touti li precaucioun d'usanço pèr li dangié que pourgis la manobro.
Un elicoutèri pòu tras que eisadamen voula emé sa celulo que pòu se metre dins quento pousicioun que siegue à l'entour de soun aisse routour, sa meiouro aeroudinamico s'atroubant de seguro en vòu simetri.
Lienard
de Vinci es tengu pèr l'enventaire
de l'elicoutèri en prepausant uno machino vouladisso qu'a agu
noumado la
vis aerenco. Aurié di, à ço que dison :
«Un jour l'ome voulara coume
un aucéu ». Cresié pas tant bèn dire
bord que l'ome saup faire ço que l'aucéu noun saup pas faire,
pèr eisample, lou vòu d'esquino perlounga emé un avioun
vo un planour e lou vòu estatiounàri emé un elicoutèri.
Emé aquéu darrié, tout comme l'aucéu, saup se pausa
subre uno surfàci pas mai grando que si "pauto".
L'elicouèri es lou soulet aparèi vouladis que pòu recula e eisecuta lou vòu estatiounàri. |
|
Meme lis aucéu ié soun pas capable aleva lou bèco-flour. Ato, es lou noum 'colibri' en francès que la Soucieta Eurocopter a douna à l'un de sis aparèi lou EC-120 : |
|
--ooOoo--